I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren anlaşmalar, dünya tarihini köklü bir şekilde değiştirdi. Versailles, Saint-Germain, Neuilly, Trianon ve Sevr anlaşmaları ile yeni sınırlar ve güç dengeleri nasıl şekillendi? Detaylar bu kapsamlı yazıda!
I. Dünya Savaşı (1914-1918), tarihin en büyük çatışmalarından biri olarak 10 milyona yakın insanın hayatını kaybetmesine ve büyük yıkımlara yol açtı. Savaşın sonunda imzalanan barış anlaşmaları, dünya siyasi haritasını ve güç dengelerini köklü bir biçimde değiştirdi. Bu anlaşmalar, yenilen devletlere ağır yükler getirirken, aynı zamanda yeni devletlerin ortaya çıkmasına ve yeni sınırların çizilmesine neden oldu. Versailles Anlaşması, savaşın ardından yapılan anlaşmaların en ünlüsü olsa da, diğer önemli anlaşmalar ve diplomatik gelişmeler de dünya tarihine damgasını vurdu.
I. Dünya Savaşı Sonunda Yapılan Başlıca Anlaşmalar
- Versailles Anlaşması (1919)
- Saint-Germain Anlaşması (1919)
- Neuilly Anlaşması (1919)
- Trianon Anlaşması (1920)
- Sevr Anlaşması (1920)
- Lozan Anlaşması (1923)
Bu başlıklar altında, savaş sonrası dünya düzenini şekillendiren bu önemli anlaşmaları detaylı bir şekilde ele alacağız.
1. Versailles Anlaşması (1919)
Savaşın Sonunda İmzalanan En Önemli Anlaşma
Versailles Anlaşması, 28 Haziran 1919’da, Fransa’nın Versailles Sarayı’nda imzalanarak I. Dünya Savaşı’nı resmen sona erdirdi. Bu anlaşma, Almanya’nın savaşı başlatmaktan sorumlu tutulduğu ve ona ağır yükümlülükler getirildiği bir barış anlaşmasıydı. Anlaşma şartları, Almanya’nın ekonomik ve askeri gücünü ciddi şekilde sınırlarken, uluslararası ilişkilerde yeni bir dönemin başlamasına yol açtı.
Versailles Anlaşması’nın Şartları:
- Savaş Tazminatları: Almanya, savaşın yol açtığı zararları tazmin etmek için 132 milyar altın mark tazminat ödemek zorunda bırakıldı. Bu tazminat, Almanya’nın ekonomik istikrarını ciddi şekilde zayıflattı ve ilerleyen yıllarda büyük ekonomik buhranlara yol açtı.
- Toprak Kayıpları: Almanya, Avrupa’da önemli topraklarını kaybetti. Alsace-Lorraine bölgesi Fransa’ya geri verildi, Polonya’nın bağımsızlığı tanındı ve Almanya, Danzig şehrini kaybetti. Ayrıca, Almanya’nın Afrika ve Pasifik’teki sömürgeleri de Müttefik Devletler arasında paylaşıldı.
- Askeri Kısıtlamalar: Almanya’nın asker sayısı 100.000 ile sınırlandırıldı ve zorunlu askerlik yasaklandı. Denizaltı, uçak ve tank gibi modern savaş araçlarının üretimi yasaklandı.
- Savaş Sorumluluğu: Almanya, savaşı başlatmakla suçlanarak savaşın tüm sorumluluğunu kabul etti. Bu madde, Alman halkı üzerinde derin bir psikolojik etki yarattı ve ilerleyen yıllarda aşırı milliyetçi hareketlerin yükselmesine neden oldu.
Versailles Anlaşması, Almanya üzerinde ağır bir yük oluşturduğundan, Alman halkı arasında büyük bir tepkiye yol açtı. Bu anlaşma, hem Almanya’nın hem de Avrupa’nın siyasi ve ekonomik yapısını derinden etkiledi. Alman ekonomisinin çöküşü ve milliyetçi duyguların artması, II. Dünya Savaşı’nın sebeplerinden biri olarak kabul edilir.
2. Saint-Germain Anlaşması (1919)
Saint-Germain Anlaşması, Avusturya ile İtilaf Devletleri arasında 10 Eylül 1919 tarihinde imzalandı. Bu anlaşma, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılması sonucunda, Avusturya’nın yeni sınırlarını belirledi ve Avusturya’nın yeni statüsünü düzenledi. Bu anlaşma ile Avusturya, büyük toprak kayıplarına uğradı ve çok uluslu bir imparatorluktan küçük bir devlete dönüştü.
Saint-Germain Anlaşması’nın Önemli Maddeleri:
- Toprak Kayıpları: Avusturya, Bohemya ve Moravya bölgelerini yeni kurulan Çekoslovakya’ya bıraktı. Ayrıca, Galiçya Polonya’ya, Güney Tirol ve Trieste İtalya’ya bırakıldı.
- Avusturya-Macaristan’ın Dağılması: Bu anlaşma, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun resmi olarak sona erdiğini ilan etti. Macaristan da ayrı bir anlaşma ile sınırları belirlenen bağımsız bir ülke oldu.
- Askeri ve Ekonomik Kısıtlamalar: Avusturya’nın asker sayısı 30.000 ile sınırlandırıldı ve zorunlu askerlik kaldırıldı. Ayrıca, Avusturya’nın Almanya ile birleşmesi yasaklandı.
Saint-Germain Anlaşması, Orta Avrupa’nın siyasi haritasını köklü bir şekilde değiştirdi ve Avusturya’nın bir imparatorluktan küçük bir ulus devlete dönüşmesini hızlandırdı.
3. Neuilly Anlaşması (1919)
Neuilly Anlaşması, 27 Kasım 1919’da Bulgaristan ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı. Bulgaristan, savaş sırasında İttifak Devletleri’nin yanında yer almış ve savaşı kaybeden taraflardan biri olmuştu. Bu nedenle, Neuilly Anlaşması ile Bulgaristan’a ağır şartlar dayatıldı.
Neuilly Anlaşması’nın Maddeleri:
- Toprak Kayıpları: Bulgaristan, Trakya bölgesini Yunanistan’a bırakmak zorunda kaldı. Ayrıca, bazı topraklarını da yeni kurulan Yugoslavya’ya vermek zorunda kaldı.
- Savaş Tazminatları: Bulgaristan, 2.25 milyar altın frank tazminat ödemekle yükümlü kılındı.
- Askeri Kısıtlamalar: Bulgaristan’ın asker sayısı 20.000 ile sınırlandırıldı.
Neuilly Anlaşması, Bulgaristan’ın bölgedeki nüfuzunu kaybetmesine neden oldu ve Balkanlar’daki güç dengesini yeniden şekillendirdi.
4. Trianon Anlaşması (1920)
Trianon Anlaşması, Macaristan ile İtilaf Devletleri arasında 4 Haziran 1920’de imzalandı. Bu anlaşma, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılmasının ardından, Macaristan’ın sınırlarını belirledi ve onu önemli toprak kayıplarına uğrattı.
Trianon Anlaşması’nın Maddeleri:
- Toprak Kayıpları: Macaristan, topraklarının büyük bir kısmını kaybetti. Transilvanya Romanya’ya, Hırvatistan Yugoslavya’ya, Slovakya ise Çekoslovakya’ya bırakıldı. Bu kayıplar sonucunda Macaristan, eski topraklarının üçte ikisini kaybetti.
- Nüfus Kayıpları: Macaristan, nüfusunun yaklaşık %60’ını kaybetti.
- Askeri ve Ekonomik Kısıtlamalar: Macaristan’ın asker sayısı 35.000 ile sınırlandırıldı ve ağır tazminatlar ödemek zorunda bırakıldı.
Trianon Anlaşması, Macar halkı üzerinde derin bir travma yarattı ve Macar milliyetçiliğinin yükselmesine neden oldu. Macaristan’ın bu kayıpları, ülkenin II. Dünya Savaşı’ndaki tavrını da büyük ölçüde etkiledi.
5. Sevr Anlaşması (1920)
Sevr Anlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletleri arasında 10 Ağustos 1920’de imzalandı. Bu anlaşma, Osmanlı Devleti’nin savaşı kaybetmesinin ardından imzalanan en ağır şartlı anlaşmalardan biri olarak tarihe geçti. Ancak, bu anlaşma hiçbir zaman tam anlamıyla yürürlüğe girmedi, çünkü Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde gelişen direniş hareketi Sevr’in hükümlerine karşı çıktı ve anlaşmayı geçersiz kılmak için mücadele verdi.
Sevr Anlaşması’nın Maddeleri:
- Toprak Kayıpları: Osmanlı İmparatorluğu, topraklarının büyük bir kısmını kaybetti. Anadolu’nun batısı Yunanistan’a, doğusu Ermenistan’a bırakılacak, güneyde ise İtalya ve Fransa mandater yönetimler oluşturacaktı.
- Boğazların Uluslararası Statüsü: Boğazlar, uluslararası denetim altına alınacak ve Osmanlı’nın egemenliği kısıtlanacaktı.
- Askeri Kısıtlamalar: Osmanlı ordusunun sayısı 50.000 ile sınırlandırıldı ve ağır silah kullanımı yasaklandı.
Sevr Anlaşması, Osmanlı Devleti’nin sona erdiğini gösteren en önemli belgedir. Ancak Türklerin milli mücadelesi sonucunda, bu anlaşma yerine Lozan Anlaşması imzalanmıştır.
